Some Useful Terminologies

ဒီတစ္ခါေတာ့ Economics, finance နဲ႔ business ဆိုင္ရာ တခ်ိဳ႕ေသာ ေဝါဟာရေလးေတြကို အဓိပၸါယ္ ဖြင့္မလားလုိ႔ စဥ္းစားမိတယ္။ ကိုယ္တတ္သေလာက္ ႀကိဳးစားၿပီး ဘာသာျပန္ၾကည့္ထားတာပါ။ မွားသြားရင္လဲ ခြင့္လႊတ္ၾကေပါ့ေနာ္။

Conflict of Interest

မိမိရလာတဲ့ ရာထူး၊ ၾသဇာအာဏာသည္ မိမိ၏ ကုိယ္ပိုင္ အက်ိဳးစီးပြားကို ျဖစ္ေစသည့္ လုပ္ငန္းႏွင့္ ဆက္စပ္ေန၍ မိမိ၏တာဝန္ကို တရားမွ်တစြာ မထမ္းေဆာင္ႏိုင္သည့္ အေျခအေနကို ဆိုလိုပါတယ္။ တရားမွ်တမႈကို အားေပ်ာ့သြားေစတဲ့ အလားအလာမ်ိဳးရွိတဲ့ အေျခအေန ျဖစ္ေနတယ္။ ကုိယ္ပိုင္ အက်ိဳးစီးပြားနဲ႔ ျပည္သူ႕ အက်ိဳးစီးပြား ထိပ္တုိက္ေတြ႕ရတဲ့ အေနအထားမ်ိဳးကို ေျပာတာပါ။
ဥပမာအားျဖင့္ မိမိက အျပင္မွာ ကုမၸဏီတစ္ခုကို ပိုင္ဆုိင္တယ္။ ေနာက္ၿပီး အဲဒီကုမၸဏီနဲ႔ ဆက္စပ္တဲ့ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ့ အစုိးရပိုင္းဆုိင္ရာ ရာထူးအာဏာမ်ိဳးကိုလဲ ရထားတယ္ဆုိရင္ အဲဒီကုမၸဏီ အက်ိဳးစီးပြား ျဖစ္ေစရာ ျဖစ္ေစေၾကာင္းကုိ မိမိရဲ႕ အခြင့္အာဏာေတြသုံးၿပီး ျပဳလုပ္တာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။

Joint and Several Liability

ဒါကေတာ့ ဥပေဒေၾကာင္းဆုိင္ရာ ေဝါဟာရေလးပါ ....
အုပ္စုတစ္ခုက ေပးရန္ရွိသည့္ ေပးရန္တာဝန္ သို႔မဟုတ္ ေလ်ာ္ေၾကးကို အုပ္စုတြင္းရွိ အဖြဲ႕ဝင္မ်ားက တစ္ဦးခ်င္းအလုိက္ ျဖစ္ေစ၊ အားလုံးက အညီအမွ် က်ခံ၍ ျဖစ္ေစ ေပးေခ်ရန္ တာဝန္ရွိတာကို ေျပာတာပါ။
ဥပမာအားျဖင့္ ခင္ပြန္းနဲ႔ ဇနီး မွာ ျဖစ္ေစ၊ အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုရဲ႕ အဖြဲ႔ဝင္မ်ားမွာျဖစ္ေစ အစုိးရ ဝင္ေငြခြန္ကို  ေပးေဆာင္ဖုိ႔ တာဝန္ရွိတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ joint and several liability ျဖစ္လာပါတယ္။ အဲဒီအခါ အခြန္ဌာနကေန တစ္ေယာက္ေယာက္ကိုလည္းေကာင္း၊ အဖြဲ႕ဝင္အားလုံးကိုလည္းေကာင္း ေပးရန္ရွိ အခြန္ ကို ေကာက္ခံပါတယ္။

Fully Diluted Shares

ကုမၸဏီတြင္ ေပၚလြင္ေနေသာ သာမန္ အစုရွယ္ယာမ်ားအျပင္ သာမန္အစုရွယ္ယာ အျဖစ္သို႔ ေျပာင္းလဲႏိုင္ ရန္ အလားအလာရွိသည့္ အျခားေသာ ေငြေၾကးဆုိင္ရာ သက္ေသခံ လက္မွတ္မ်ား (convertible bonds ႏွင့္ stock options မ်ားကဲ့သို႔ေသာ) ကိုပါ ကုမၸဏီ၏ အစုရွယ္ယာ အေရအတြက္တြင္ ထည့္သြင္း တြက္ခ်က္ထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤသုိ႔ ျပဳလုပ္ျခင္းျဖင့္ ကုမၸဏီတြင္ ျဖစ္ႏိုင္သမွ် အမ်ားဆုံးေသာ အစုရွယ္ယာ အေရအတြက္ကို ရရွိမည္ျဖစ္ၿပီး အစုရွယ္ယာ တစ္ခုခ်င္း၏ တန္ဘိုးမွာ က်ဆင္းသြားပါသည္။
ဥပမာအားျဖင့္ XYZ ကုမၸဏီမွာ ေပၚလြင္ေနတဲ့ ရွယ္ယာ အေရအတြက္က ၁ သန္း၊ option အေရအတြက္က ၁သန္း (option တစ္ခုမွာ ရွယ္ယာတစ္ခုကို ဝယ္ႏိုင္တဲ့ right ရွိတယ္လုိ႔ ယူဆ ထားမယ္) ရွိတယ္ဆိုပါေတာ့။ ရွယ္ယာတစ္ခုရဲ႕ ေစ်းႏႈန္းက $5 ျဖစ္တယ္။ အကယ္၍ လူတိုင္းက သူတုိ႔ရဲ႕ option ေတြကို ရွယ္ယာနဲ႔ လဲဖုိ႔ ဆုံးျဖတ္မယ္ဆုိရင္ ကုမၸဏီမွာ ေပၚလြင္တဲ့ ရွယ္ယာက အေရအတြက္က ၂သန္း ျဖစ္သြားမယ္။ ရွယ္ယာေစ်းႏႈန္းကလဲ တစ္ခုကို $2.5 ကုိ က်သြားမယ္။

Preemption Right or Preemptive Right

ကုမၸဏီက အစုရွယ္ယာမ်ားထပ္မံ၍ ထုတ္တဲ့အခါ အစုရွယ္ယာမ်ားကို ျပည္သူသို႔ မေရာင္းေသးခင္ လက္ရွိ အစုရွယ္ယာပိုင္ရွင္မ်ားကို ဦးစားေပး ဝယ္ယူႏိုင္ရန္ အခြင့္အေရး ျဖစ္ပါသည္။ မိမိတို႔ လက္ရွိ ပိုင္ဆိုင္ထား သည့္ အစုရွယ္ယာ အေရအတြက္ေပၚ အေျခခံ၍ ဝယ္ယူႏိုင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ အစုရွယ္ယာမ်ား ထပ္မံ   ျဖည့္တင္း သည့္အတြက္ အစုရွယ္ယာရွင္မ်ား၏ ပိုင္ဆုိင္မႈ ရာခုိင္ႏႈန္း က်ဆင္းျခင္း မျဖစ္ေစရန္ ကာကြယ္သည့္   ျပဌာန္းခ်က္ ျဖစ္ပါသည္။
ကုမၸဏီကုိ စတင္တည္ေထာင္သည့္အခါ ကုမၸဏီအတြက္ ေငြအရင္းအႏွီးကို မတည္ေပးထားၾကသည့္ အစုရွယ္ယာရွင္မ်ား က ယင္းတုိ႕သည္ ကုမၸဏီတြင္ ကနဦး ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံသူမ်ား ျဖစ္၍ အနာဂတ္တြင္ မဲေပး ႏိုင္သည့္ အခြင့္အေရးကို ပိုမိုရရွိရန္ ေသခ်ာျခင္ၾကပါသည္။ အစုရွယ္ယာရွင္မ်ား၏ သေဘာတူညီ ခ်က္တြင္ preemption right  ကို ထည့္သြင္းထားျခင္းျဖင့္ ၄င္းတုိ႕၏ ပိုင္ဆုိင္မႈ ရာခုိင္ႏႈန္း က်ဆင္းမည္ မဟုတ္ဟု ယုံၾကည္ႏိုင္ၾကပါသည္။ subscription privilege သို႔မဟုတ္ subscription right ဟုလည္း   ေခၚေဝၚပါသည္။

Tag Along Rights

ကုမၸဏီတြင္ အစုရွယ္ယာ အမ်ားစုကို ပိုင္ဆုိင္သူမ်ားက ၄င္းတုိ႔၏ ပုိင္ဆုိင္မႈကို ေရာင္းခ်သည့္အခါ အစုရွယ္ယာအနည္းစုကို ပိုင္ဆုိင္သူမ်ား၏ ပိုင္ဆုိင္မႈမ်ားကိုပါ တူညီေသာ ျပဌာန္းခ်က္ျဖင့္ တြဲဖက္ ေရာင္းခ် ႏိုင္သည့္ အခြင့္အေရး ျဖစ္ပါသည္။ co-sale rights ဟုလည္း ေခၚပါသည္။ 

Due Diligence

• ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမႈ မျပဳလုပ္မီ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိသည့္ စြန္႔စားရမႈ အႏၱရာယ္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား ကို စုေဆာင္း၊ စစ္ေဆးျခင္း၊ 

• လုပ္ငန္းတစ္ခု၏ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေနသည့္ စြန္႔စားရမႈ အႏၱရာယ္မ်ား ကို ေစ့စပ္ေသခ်ာစြာ ေလ့လာသုံးသပ္ျခင္း၊
• သေဘာတူစာခ်ဳပ္ တစ္ရပ္ မခ်ဳပ္ဆုိမီ ေသခ်ာစြာ စစ္ေဆးမႈ ျပဳလုပ္ျခင္း၊
• လုပ္ေဆာင္ခ်က္တစ္ခုတြင္ ပါဝင္သည့္ အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုစီမွာ မလိုလားအပ္ေသာ အႏၱရာယ္မ်ားကို ကာကြယ္ရန္ ျပဳလုပ္သည့္ လုပ္ေဆာင္ခ်က္၊

Stock Split

ကုမၸဏီက ၄င္းတြင္ရွိေသာ ရွယ္ယာမ်ားကုိ ထပ္မံစိတ္ပိုင္းသည့္ လုပ္ရပ္ကို ေခၚဆိုပါသည္။ ကုမၸဏီ၏ ေပၚလြင္ေနေသာ ရွယ္ယာအေရအတြက္မွာ အဆပြား၍ တိုးလာေသာ္လည္း စုစုေပါင္း ရွယ္ယာတန္ဘိုးမွာမူ ရွယ္ယာကို မစိတ္ပုိင္းမီကအတုိင္း အတူတူပင္ျဖစ္ပါသည္။ split ျပဳလုပ္ေလ့ရွိသည့္ အခ်ိဳးမွာ 2 for 1 သို႔မဟုတ္ 3 for 1 ျဖစ္ပါသည္။ ဆိုလုိသည္မွာ ရွယ္ယာပိုင္ရွင္တစ္ဦးက ယင္းပုိင္ဆုိင္သည့္ ရွယ္ယာ အေရအတြက္၏ ၂ ဆ သို႔မဟုတ္ ၃ ဆ တက္လာသည္ကို ဆုိလိုပါသည္။ ရွယ္ယာတန္ဘိုးမွာမူ အတူတူ ျဖစ္၍ ရွယ္ယာတစ္ခုစီ၏ တန္ဘိုးမွာ က်သြားပါသည္။
အဂၤလန္ႏုိင္ငံတြင္ stock split ကို scrip issue, bonus issue, capitalization issue သို႔မဟုတ္ free issue ဟုေခၚပါသည္။

Grey Market

ေငြေၾကးဆုိင္ရာ သက္ေသခံလက္မွတ္မ်ား (securities) ကို ေရာင္းဝယ္ၾကသည့္ တရားမဝင္ ေစ်းကြက္   ျဖစ္ပါသည္။ ေငြေၾကးဆုိင္ရာ သက္ေသခံလက္မွတ္ အသစ္မ်ားကုိ တရားဝင္ ေရာင္းဝယ္မႈ စတင္ျခင္း မျပဳလုပ္မီ grey market ေရာင္းဝယ္မႈ ျဖစ္ေလ့ရွိပါသည္။ grey market သည္ securities မ်ားကို ထုတ္ေဝသူမ်ားႏွင့္ အာမခံသူမ်ားက security အသစ္ ထုတ္ေဝသည့္အခါ ရွိမည့္ ဝယ္လုိအားကို အကဲျဖတ္ ႏိုင္ေစပါသည္။ ဆိုလုိသည္မွာ grey market သည္ မၾကာခင္တြင္ ထုတ္ေဝေတာ့မည့္ securities မ်ားကို အေရာင္းအဝယ္ျပဳလုပ္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ grey market သည္ တရားမဝင္ (unofficial) ေစ်းကြက္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ဥပေဒေၾကာင္းအရ ခြင့္မျပဳသည့္ (illegal) ေစ်းကြက္ မဟုတ္ပါ။ grey market တြင္ အေရာင္းအဝယ္ ျပဳလုပ္သည့္အခါ မရိုးသားသူမ်ားက ကတိကဝတ္ ပ်က္ကြက္ျခင္းမ်ား  ျပဳလုပ္ႏိုင္ပါသည္။

Leveraged Buyback

ကုမၸဏီက bond သို႔မဟုတ္ note မ်ား ထုတ္ေဝၿပီး ရသည့္ ေငြျဖင့္ မိမိ ထုတ္ေဝထားသည့္ ရွယ္ယာမ်ားကို  ျပန္လည္ ဝယ္ယူျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ကုမၸဏီသည္ မိမိ၏ ရွယ္ယာေစ်းႏႈန္းမ်ားကို တက္ေစရန္ leveraged buyback ကို ျပဳလုပ္ေလ့ရွိသည္။ ဤသို႔ ျပဳလုပ္ျခင္းျဖင့္ ကုမၸဏီကို ေငြအရင္းအႏွီး အလြန္အကြ်ံ    ျဖည့္ဆည္းျခင္းမွလည္း ေရွာင္ရွားႏုိင္သည္။ အင္အားႀကီး ကုမၸဏီက အင္အားငယ္ ကုမၸဏီ ကို ထိန္းခ်ဳပ္ လႊမ္းမိုးျခင္းမွ ကာကြယ္ႏိုင္သည္။

Freeze Out

လုပ္ငန္းတစ္ခု၏ အဓိက အစုရွယ္ယာရွင္မ်ားက အစုရွယ္ယာ အနည္းငယ္သာ ပိုင္ဆုိင္သူမ်ားကို  ၄င္းတုိ႔၏ လုပ္ငန္းတြင္ ထည့္ဝင္ထားေသာ အရင္းအႏွီးကို ေရာင္းခ်ရန္ ဖိအားေပးျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ squeeze out ဟုလည္း ေခၚေဝၚပါသည္။ ကုမၸဏီအတြက္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္ရာတြင္ အစုရွယ္ယာ အမ်ားကို ပုိင္ဆုိင္သူမ်ားက ရွယ္ယာအနည္းကို ပိုင္ဆုိင္သူမ်ားကို ဖယ္ထုတ္ရန္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ ၾကပါသည္။ ဤကဲ့သုိ႔ေသာ အျပဳအမူမွာ တရားဥပေဒေၾကာင္းအရ တရားမဝင္ ျဖစ္ပါသည္။

Mark Down

ေရာင္းခ်သည့္ ကုန္ပစၥည္းကို ဝယ္လုိအား တက္လာေစရန္အတြက္ ေခတၱယာယီ ေရာင္းေစ်းကို ေလွ်ာ့ခ်   ေပးျခင္း  ျဖစ္ပါသည္။ ေရာင္းခ်သည့္ ကုန္စည္မ်ား  တြင္ ေရာင္းအားေႏွးေနသည့္ ကုန္စည္မ်ား အတြက္မူ permanent mark down မ်ားကို ျပဳလုပ္ ဖန္တီးၾကပါသည္။

Arm's Length Transaction

property, goods or services မ်ားရဲ႕ ေစ်းကြက္ေပါက္ေစ်း ကို ေရာင္းသူ၊ ဝယ္သူ ၂ ဦးစလုံးက ဘယ္သူ႔ပေယာဂမွ မပါဘဲ မိမိတို႔ စိတ္ဆႏၵအတိုင္း လြတ္လပ္စြာ ဆုံးျဖတ္ ႏိုင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ဥပမာအားျဖင့္ အိမ္တစ္လုံးကို အေရာင္းအဝယ္ လုပ္တဲ့အခါမွာ ေရာင္းသူ၊ နဲ႔ ဝယ္သူ သည္ တစ္ဦးနဲ႔ တစ္ဦး ဆက္စပ္မႈမရွိဘူး။ ၂ ဦး စလုံးက ဒီ အိမ္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ညီမွ်တဲ့   ေစ်းေခၚႏိုင္တဲ့၊ ေစ်းဆစ္ႏိုင္တဲ့ အင္အား ရွိတယ္။ ညီမွ်တဲ့ သတင္းအခ်က္ အလက္ ရရွိႏိုင္မႈ ရွိတယ္။  ၂ ဦးစလုံးက ေနာက္ဆုံး သေဘာတူညီလုိက္တဲ့ ေစ်းသည္ ေစ်းကြက္ေပါက္ေစ်းနဲ႔ အနီးစပ္ဆုံးျဖစ္တယ္။ ဒါမ်ိဳးကို ဆိုလုိတာပါ။ တကယ္လုိ႔သာ ေရာင္းသူနဲ႔ ဝယ္သူက ဥပမာအားျဖင့္ သားအဖ ျဖစ္ေနမယ္။ လင္မယား   ျဖစ္ေနမယ္။ ေကာ္ပိုေရးရွင္း တစ္ခုနဲ႔ ယင္းရဲ႕ လက္ေအာက္ခံ ဌာနခြဲ ျဖစ္ေနမယ္ ဆုိရင္ arm's length မျဖစ္ေတာ့ပါဘူး။ ဘာလုိ႔လဲ ဆိုေတာ့ အခ်င္းခ်င္းဆုိရင္ ေစ်းေလွ်ာ့ေပး ၾကမွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ အေရာင္း အဝယ္က ေစ်းကြက္ေပါက္ေစ်း နဲ႔ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ ပါဘူး။

 Contingent Liability

 contingent liability ဆိုတာကေတာ့ လက္ရွိ မေသခ်ာတဲ့ အေျခအေနေၾကာင့္ အဲဒီက ျဖစ္လာမဲ့ အနာဂတ္ ရလာဒ္ေပၚ မူတည္ၿပီး အလားအလာရွိတဲ့   ေပးရန္တာဝန္ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အနာဂတ္မွာ မေကာင္းတဲ့ အေျခအေန တစ္ရပ္ကလဲ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတယ္။ ေနာက္ၿပီး ေပးရန္တာဝန္ ပမာဏကိုလဲ ခန္႔မွန္းႏိုင္တယ္ ဆိုရင္ contingent liability ကို စာရင္း ေရးသြင္းရပါတယ္။ 
ဥပမာအားျဖင့္ ကုမၸဏီက သူ႔ရဲ႕ ၿပိဳင္ဘက္ ကုမၸဏီနဲ႔ မူပုိင္ခြင့္ ျပႆနာနဲ႔ တရားရင္ဆုိင္ေနရတယ္ ဆိုပါေတာ့။ ကုမၸဏီရဲ႕ ဥပေဒေရးရာဌာနက ၿပိဳင္ဘက္ ကုမၸဏီကသာ ႏိုင္ရင္ ကိုယ့္ကုမၸဏီက ေဒၚလာ ၂ သန္း ေပးရမယ္လုိ႔ ခန္႔မွန္းတယ္ ဆိုရင္ အဲဒီ ေဒၚလာ ၂ သန္းကို contingent liability အျဖစ္နဲ႔ balance sheet ေပၚမွာ တင္ရပါတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ ၿပိဳင္ဘက္ ကုမၸဏီက မႏိုင္-ႏိုင္လုိ႔ ဥပေဒေရးရာဌာနက ယူဆရင္ contingent liability ကို စာရင္းသြင္းစရာ မလုိပါဘူး။ 

ေဝါဟာရေတြအမ်ားႀကီး ရွိေပမဲ့ အခုေတာ့ ဒီေလာက္နဲ႔ဘဲ ရပ္လုိက္ေတာ့မယ္ေနာ္။

www.BusinessDictionary.com ႏွင့္ www.ivestopedia.com မွ မွီျငမ္း ျပန္ဆိုပါသည္။

ျဖဴ ျဖဴ