ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဘဏ်တစ်ခု၏ ငွေကြေးဖန်တီးမှု လုပ်ဆောင်ချက်များ

             ေဆာင္းပါးအသစ္လဲ မတင္ႏိုင္ေသးလုိ႔ တင္ၿပီးသား   ေဆာင္းပါးမွာ youtube video link ထပ္ထည္႔ေပးၿပီး   ျပန္တင္လုိက္တာပါ.. 
           ဒီေဆာင္းပါးနဲ႔ သင္႔ေတာ္တဲ႔ video link ကေလးပါ.. ပုိၿပီး   ျပည္႔စုံသြားတာေပါ႔ေနာ္..။ click လုပ္ၾကည္႔ႏိုင္ပါ တယ္ေနာ္..။
How Banks Create Money out of Thin Air

     
     အခုေဖာ္ျပမဲ႔ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ ၂ ခုကေတာ႔ ကူးသန္း   ေရာင္းဝယ္ေရးဘဏ္ ေတြအတြက္ အလြန္ အေရးႀကီးပါ တယ္..။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ႔ (၁) ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရးဘဏ္ တစ္ခု ဟာ   ေခ်းေငြေတြ   ျပဳလုပ္ျခင္းျဖင္႔ ဘယ္လုိ ေငြေၾကး ဖန္တီးသလဲ (၂) ဘဏ္ေတြဟာ အစုိးရ ေငြေခ်းစာခ်ဳပ္ေတြ ဝယ္ယူျခင္းျဖင္႔ ဘယ္လို ေငြေၾကးဖန္တီး သလဲ ဆိုတာကို ရွင္းျပထားလုိ႔ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ 

Transaction 6: Granting a Loan

          ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရး ဘဏ္ေတြဟာ အပ္ေငြေတြ လက္ခံတဲ႔ အျပင္ ေငြေခ်းဌားသူမ်ား Borrowers ကို ေခ်းေငြ ေတြ ထုတ္ေခ်းပါတယ္။ ဒီလို ေငြေခ်းဌားလုိက္တာဟာ ဘဏ္ေတြရဲ႕ လက္က်န္ရွင္းတမ္းေပၚမွာ ဘယ္လို အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ ရွိသလဲ ၾကည္႔ပါမယ္။

            ABCဘဏ္ရဲ႕customer ျဖစ္တဲ႔ မႏၱေလး ကုမၸဏီဟာ လုပ္ငန္း ခ်ဲ႕ခ်င္လုိ႔ ေငြ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ လိုတယ္။ ဒီ လိုအပ္ေငြ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ ဟာ ABCဘဏ္ရဲ႕အပိုသီးသန္႔ေငြသား က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ နဲ႔ ကြက္တိ တူညီေနပါတယ္။ မႏၱေလး ကုမၸဏီဟာ ေခ်းေငြ ရဖုိ႔႔အတြက္ ABC ဘဏ္ကို သြားပါတယ္။ ABCဘဏ္ကလဲ မႏၱေလး ကုမၸဏီရဲ႕နာမည္ေကာင္းရွိမႈနဲ႔ ေငြေၾကးဆုိင္ရာ ခုိင္မာမႈ ရွိတာကို သိတဲ႔အျပင္ မႏၱေလး ကုမၸဏီဟာ ေခ်းေငြကို ျပန္ဆပ္ႏုိင္မယ္လုိ႔ ယုံၾကည္တယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ေခ်းေငြကို ခြင္႔ ျပဳ လုိက္ပါတယ္။ အျပန္အလွန္အေနနဲ႔ မႏၱေလး ကုမၸဏီဟာ ABCဘဏ္ကို ပုိက္ဆံျပန္ဆပ္မဲ႔ ကတိခံဝန္ခ်က္ စာခ်ဳပ္ promissory note ျပန္ေပးရပါတယ္။ မႏၱေလး ကုမၸဏီက သူ႔ရဲ႕ ေခ်းေငြကို ခ်က္လက္မွတ္နဲ႔ ယူၿပီး အဆင္ေျပေျပ နဲ႔ လုံၿခံဳမႈရွိရွိ ျဖစ္ခ်င္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ဘဏ္ကေန ေငြေတြကို အိတ္ႀကီးနဲ႔ ထုတ္ယူမဲ႔အစား ABCဘဏ္မွာရွိတဲ႔ သူ႕ရဲ႕စာရင္းရွင္အပ္ေငြ စာရင္းမွာ ေငြက်ပ္ ၅၀,၀၀၀ တိုးေစလုိက္ပါတယ္။

            ABCဘဏ္ကလဲ အတုိးဝင္ေငြရတဲ႔ ရပိုင္ခြင္႔ (promissory note) ကို ရရွိသြားၿပီး ေငြေခ်းတဲ႔သူကို ေပးဖုိ႔ စာရင္းရွင္ အပ္ေငြကိုလဲ ဖန္တီးေပး လုိက္ပါတယ္။ မႏၱေလး ကုမၸဏီဟာ ABC ဘဏ္မွာ ရွိတဲ႔ သူ႔ရဲ႕ စာရင္းရွင္အပ္ေငြထဲကေန ေနာက္ထပ္ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ တန္ ခ်က္လက္မွတ္ကို ထုတ္ယူႏိုင္တဲ႔ အခြင္႔အေရးကို IOUနဲ႔ လဲလွယ္လုိက္ပါတယ္။ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္လုံးက   ေက်နပ္ၾကပါတယ္။   ေလာေလာ ဆယ္ကာလမွာ ေခ်းေငြအတြက္ ကိစၥ ၿပီးျပည္႔စုံသြား ပါတယ္။ ABC ဘဏ္ရဲ႕ လက္က်န္ ရွင္းတမ္းမွာ ဘယ္လုိေပၚသလဲ ၾကည္႔ၾကပါမယ္..။ အေရွ႕က  ေဆာင္းပါးက transaction 5 ရဲ႕အဆက္ ျဖစ္ပါတယ္..။

          အားလုံးဟာ ေအးေဆးပါဘဲ။ ဒါေပမဲ႔ ABCဘဏ္ရဲ႕လက္က်န္ရွင္းတမ္းကို ေသခ်ာ စစ္ေဆးလုိက္ရင္ ထုံးစံအတုိင္း မဟုတ္တဲ႔ အခ်က္ကို ျပေနပါတယ္။ ဘဏ္တစ္ခုဟာ ေခ်းေငြ loans ေတြ လုပ္လုိက္တဲ႔အခါ ေငြေၾကးဖန္တီးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ မႏၱေလး ကုမၸဏီရဲ႕ဥကၠဌသည္ ေငြမဟုတ္တဲ႔ IOU ျဖစ္တဲ႔ promissory note နဲ႔ ဘဏ္ကို သြားပါတယ္.. ေနာက္ ဘဏ္ကေန ျပန္ထြက္လာတဲ႔ အခါ ေငြျဖစ္တဲ႔ စာရင္းရွင္အပ္ေငြနဲ႔ ျပန္ထြက္လာပါတယ္။

            Transaction 6a ဟာ အေရွ႕ကေဆာင္းပါးက transaction 3 နဲ႔ ဆန္႔က်င္ဘက္ ျဖစ္ပါတယ္။ transaction 3 မွာက စာရင္းရွင္အပ္ေငြ ေတြ ဖန္တီးတာဟာ လူေတြလက္ထဲမွာ လွည႔္လည္ေနတဲ႔ လည္ပတ္ေငြထဲက ထုတ္ယူလုိက္ၿပီး ဖန္တီးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ လူေတြက ဘဏ္မွာ ေငြလာအပ္ေတာ႔ လွည္႔လည္ လည္ပတ္ေငြေတြ   ေလ်ာ႔သြားတာေပါ႔။   ေငြေၾကး ပမာဏမွာ ပါဝင္ေနတဲ႔ ဖြဲ႔စည္းမႈကို ေျပာင္းလဲသြားေစေပမဲ႔ စုစုေပါင္း ေငြေၾကးပမာဏ မေျပာင္းလဲပါဘူး။ သို႔ေသာ္လည္း transaction 6a မွာ ဘဏ္က  ေငြထုတ္ေခ်း lendလုိက္တဲ႔အခါ ေငြေၾကးျဖစ္တဲ႔ စာရင္းရွင္အပ္ေငြကို ဖန္တီးလုိက္ပါတယ္။ ဘဏ္မွာ အပို သီးသန္႔ေငြသား ရွိေနလို႔  ေငြလာေခ်းသူရဲ႔ စာရင္းရွင္အပ္ေငြမွာ စာရင္းထည္႔လုိက္တာပါ။   ေခ်းေငြကို   ျပဳလုပ္   ျခင္းျဖင္႔ IOU ျဖစ္တဲ႔   ေငြေခ်းကတိစာခ်ဳပ္ ကို  ေငြေၾကးအျဖစ္ ေျပာင္းလဲလုိက္ၿပီး ေပးလုိက္တာပါ။ လူေတြလက္ထဲ လွည္႔ပတ္   ေနတဲ႔ ေငြေတြ တိုးလာပါတယ္။ မႏၱေလး ကုမၸဏီနဲ႔ ABC ဘဏ္တို႔ ဟာ ေတာင္းခံပိုင္ခြင္႔ claims ေတြကို လဲလွယ္ ၾကတာေပါ႔။ ကုမၸဏီက ဖန္တီးၿပီး ဘဏ္ကို   ေပးလုိက္တဲ႔   ေတာင္းခံမႈက  ေငြသား မဟုတ္ပါဘူး။ ေငြေခ်းကတိစာခ်ဳပ္ IOU ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ လူတစ္ဦး တစ္ေယာက္ရဲ႕ ေငြေခ်းကတိစာခ်ဳပ္ IOU ဟာ ေငြေၾကး လုပ္ေဆာင္ခ်က္ျဖစ္တဲ႔ ဖလွယ္ေရးကိရိယာ အျဖစ္   ေဆာင္ရြက္ မေပးပါဘူး။ သို႔ေသာ္လည္း ဘဏ္က ဖန္တီးၿပီး ကုမၸဏီကို   ေပးလုိက္တဲ႔   ေတာင္းခံမႈကေတာ႔   ေငြေၾကး   ျဖစ္ပါ တယ္။ တနည္းေျပာရရင္ ဖလွယ္ေရး ကိရိယာ အျဖစ္ လက္ခံ အသုံးျပဳႏိုင္တဲ႔ ခ်က္လက္မွတ္နဲ႔ ထုတ္ယူႏိုင္တဲ႔ စာရင္းရွင္ အပ္ေငြေတြဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ Medium of Exchange မဟုတ္တဲ႔ ေငြေခ်းကတိ စာခ်ဳပ္နဲ႔ Medium of Exchange ျဖစ္တဲ႔ စာရင္းရွင္ အပ္ေငြေတြ လဲလွယ္ၾကတာေပါ႔။

          စီးပြားေရး အေဆာက္အအုံမွာ အသုံးျပဳေနၾကတဲ႔ ပိုက္ဆံအမ်ားစုဟာ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရး ဘဏ္ေတြက   ေခ်းေငြေတြကို တုိးခ်ဲ႕ ျခင္းအားျဖင္႔ ဖန္တီးထားတာဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ စာရင္းရွင္အပ္ေငြ checkable deposits ေတြကို ဘဏ္ေတြက အေၾကြး debts အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။ စာရင္းရွင္အပ္ေငြေတြဟာ ေတာင္းခံလာရင္ ေပးကို ေပးရမဲ႔ အေၾကြးေတြဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။

          ဒါေပမဲ႔ တခ်ိဳ႕ေသာ အခ်က္ေတြကေတာ႔ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရး ဘဏ္တစ္ခုရဲ႕ေငြေခ်းၿပီး စာရင္းရွင္အပ္ေငြ ဖန္တီးႏိုင္တဲ႔ စြမ္းရည္ကို ကန္႔သတ္ထားပါတယ္။

            မႏၱေလး ကုမၸဏီက သူ႔ ကုမၸဏီခ်ဲ႕ဖုိ႔ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ တန္ အေဆာက္အဦ ကန္ထရုိက္ကို ရန္ကုန္ ေဆာက္လုပ္ေရး ကုမၸဏီ ကို  ေပးလုိက္တယ္ ဆိုပါစို႔။ မႏၱေလး ကုမၸဏီက ABC ဘဏ္မွာရွိတဲ႔ သူရဲ႔ စာရင္းရွင္အပ္ေငြမွ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ ခ်က္ လက္မွတ္ကို ရန္ကုန္ ေဆာက္လုပ္ေရးကို ေပးလုိက္ပါတယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း ရန္ကုန္ ေဆာက္လုပ္ေရး ကုမၸဏီသည္ ရလာတဲ႔ ခ်က္လက္မွတ္ကို ABCဘဏ္မွာ မသြင္းပါဘဲနဲ႔ XYZ ဘဏ္ကို သြင္းလုိက္ပါတယ္။ အဲဒီေတာ႔ XYZဘဏ္က ABC ဘဏ္ကို က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ ေတာင္းခံဖုိ႔ ရွိလာပါၿပီ။ transaction 5 မွာ ျပထားတဲ႔ ပုံစံအတုိင္း ခ်က္လက္မွတ္ကို ေကာက္ခံရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအခါမွာ ABC ဘဏ္သည္ ခ်က္တန္ဖိုး ပမာဏအတုိင္း သီးသန္႔ေငြသား reserves မွာေရာ၊ စာရင္းရွင္ အပ္ေငြ checkable deposits မွာေရာ ေလ်ာ႔သြားၿပီး XYZ ဘဏ္ကေတာ႔ reserves နဲ႔ checkable deposits မွာ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ တုိးလာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

            အခ်ဳပ္ေျပာရရင္ ေငြေခ်းဌားသူ borrower က သူေခ်းယူတဲ႔ ေငြ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ စလုံးကို ထုတ္ယူလိုက္ၿပီး အဲဒီ ခ်က္လက္မွတ္ကို ရတဲ႔ လုပ္ငန္း (ရန္ကုန္ ေဆာက္လုပ္ေရး) က အျခားဘဏ္တစ္ခုမွာ သြင္းလုိက္တယ္ဆိုရင္ ခ်က္လက္မွတ္ကို ရွင္းလင္းၿပီးေနာက္ ABC ဘဏ္ရဲ႕လက္က်န္ရွင္းတမ္းဟာ ေအာက္ပါအတုိင္းျဖစ္ပါမယ္..။

ခ်က္လက္မွတ္ကို ေကာက္ခံၿပီးေနာက္မွာ ABC ဘဏ္ရဲ႕အနိမ္႔ဆုံး သီးသန္႔ေငြသားအခ်ိဳး လုိအပ္ခ်က္ ၂၀% ဟာ ျပည္႔မီရုံဘဲ ရွိပါေတာ႔တယ္။ (K 50,000 × 20% = K 10,000)ဘဏ္မွာ အပိုသီးသန္႔ေငြသား မရွိေတာ႔ ပါဘူး။ ဒီေနရာမွာ ေမးခြန္း တစ္ခု ေပၚလာပါတယ္။ ABC ဘဏ္ဟာ သူ႔ရဲ႕အပိုသီးသန္႔ ေငြသား က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ (transaction 6a ကိုၾကည္႔ပါ) ထက္ ပိုေခ်းႏုိင္သလား၊  ပိုေခ်းလိုက္လုိ႔ ေခ်းေငြ အားလုံးကို ထုတ္ယူသြားၿပီး ေခ်းေငြပမာဏ အျပည္႔ရွိတဲ႔ ခ်က္လက္မွတ္ကို ရွင္းလင္း clear လုိက္ရတဲ႔အခါ အနိမ္႔ဆုံး သီးသန္႔ေငြသား လုိအပ္ခ်က္ ၂၀% ကို ျပည္႔မီေသးသလား ဆုိတာပါဘဲ။ အေျဖကေတာ႔ “No”  ျဖစ္ပါတယ္။ ဘဏ္သည္ ရွိသမွ်ေငြ အားလုံးကို ေခ်းလိုက္ သလုိ ျဖစ္သြားပါမယ္။

            ဥပမာ- ABC ဘဏ္က မႏၱေလး ကုမၸဏီကို က်ပ္ ၅၅,၀၀၀ ေခ်းလုိက္မယ္ ဆုိပါေတာ႔။ မႏၱေလး ကုမၸဏီကလဲ ခ်က္လက္မွတ္ တန္ဘိုး က်ပ္ ၅၅,၀၀၀ စလုံးကို ခ်က္ေရးၿပီး၊ ရန္ကုန္ ေဆာက္လုပ္ေရး ကုမၸဏီကို ေပးၿပီး အကုန္ သုံးလိုက္မယ္ ဆုိပါေတာ႔။ ခ်က္လက္မွတ္ ကို ေကာက္ခံၿပီ ဆိုရင္ ABC ဘဏ္ရဲ႕သီးသန္႔ေငြသားဟာ က်ပ္ ၅,၀၀၀ ဘဲ ရွိေတာ႔မွာ ျဖစ္ပါတယ္..။

Reserves        =   K 60,000

Loans  (-)      =   K 55,000

Reserves left  =   K   5,000 < K 10,000 

            ဘဏ္ရဲ႕checkable deposits က က်ပ္ ၁၀၅,၀၀၀ (မူလ K 50,000 + ေခ်းေငြ K 55,000)ကေန က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ ဘဲ   ျပန္ျဖစ္သြား ပါမယ္..။

Checkable deposits        = K 105,000

Loans   (-)                   = K   55,000

Checkable deposits left  = K   50,000

            အဲဒီေတာ႔ ခ်က္လက္မွတ္ ေကာက္ခံတဲ႔ အခ်ိန္မွာ အမွန္ တကယ္ရွိတဲ႔ သီးသန္႔ေငြသား အခ်ိဳးက ၁၀ % (K 5,000 ÷ K 50,000) ဘဲ ရွိပါေတာ႔တယ္။ အနိမ္႔ဆုံး သီးသန္႔ေငြသား လုိအပ္ခ်က္က ၂၀ % ျဖစ္တဲ႔အတြက္ ABCဘဏ္သည္ က်ပ္ ၅၅,၀၀၀ ကို ေခ်းလို႔ မရပါဘူး။ ABC ဘဏ္က ေခ်းႏုိင္တဲ႔ အျမင္႔ဆုံး ေခ်းေငြ ပမာဏသည္ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီပမာဏဟာ အပိုသီးသန္႔ ေငြသား ပမာဏနဲ႔ အတူတူ ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။

            ဘဏ္ေတြ အမ်ားႀကီးနဲ႔ လည္ပတ္ေနတဲ႔ ဘဏ္စံနစ္မွာ ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရး ဘဏ္တစ္ခုသည္ ကနဦး ေခ်းေငြကို သူရဲ႕ အပို သီးသန္႔ ေငြသား ပမာဏနဲ႔ ညီမွ်တဲ႔ ပမာဏကိုသာ ထုတ္ေခ်းႏိုင္ပါတယ္။ ေခ်းတဲ႔ အခါမွာလဲ ေခ်းေငြပမာဏ အားလုံး ရွိတဲ႔ ခ်က္လက္မွတ္ကို ထုတ္ယူမွာ၊ စာရင္းရွင္းလင္း ေပးရမွာ ဆုိတဲ႔ ျဖစ္ႏုိင္ေခ် ေတြကို ေခ်းလုိက္တဲ႔ ဘဏ္သည္ ရင္ဆုိင္ရမွာ ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ျဖစ္ၿပီ ဆိုရင္ ေခ်းလုိက္တဲ႔ ေငြနဲ႔ ညီမွ်တဲ႔ ပမာဏအတိုင္း သီးသန္႔ေငြသားမွာ ေလ်ာ႔သြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ လုံၿခံဳမႈ ရွိေစရန္ သူ႕ရဲ႕အပုိ သီးသန္႔ ေငြသားပမာဏထက္ မပိုဘဲ ထုတ္ေခ်းဖို႔ ကန္႔သတ္ထားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

            ဘဏ္ေတြရဲ႕ေငြေၾကးဖန္တီးမႈဟာ စိတ္ဝင္စားဖြယ္ ေမးခြန္းတစ္ခု ျဖစ္လာပါတယ္။ အကယ္၍ ဘဏ္ေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕ အပိုသီးသန္႔   ေငြသားေတြကို ေခ်းၿပီး checkable-deposit moneyကို ဖန္တီးတယ္ဆိုရင္ ေငြေခ်းယူတဲ႔သူေတြ borrowers က ေခ်းေငြ ေတြကို ျပန္ဆပ္တဲ႔အခါ ေငြေၾကးဟာ ပ်က္စီးသြားသလား။ အေျဖက “Yes” ျဖစ္ပါတယ္။   ေခ်းေငြေတြကို   ျပန္ဆပ္တဲ႔အခါ Loans က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ မရွိေတာ႔ သလို ျပန္ဆပ္တဲ႔ ေခ်းေငြ ပမာဏအတိုင္း checkable depositsက က်ဆင္းသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

Transaction 7: Buying Government Securities

       

       ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရး ဘဏ္ေတြဟာ ျပည္သူေတြဆီက အစိုးရ ေငြေခ်းစာခ်ဳပ္မ်ားကို ဝယ္တဲ႔အခါမွာ အက်ိဳး သက္ေရာက္မႈ ကေတာ႔ ေငြေခ်းတဲ႔ လုပ္ငန္းစဥ္နဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလး တူပါတယ္။ ေငြေၾကးအသစ္ ဖန္တီးလုိက္တာပါဘဲ။

            ABC ဘဏ္ရဲ႕ လက္က်န္ ရွင္းတမ္းကို အေရွ႕ဆာင္းပါးက transaction 5 မွာ ရွိတဲ႔အတုိင္း ယူဆလုိက္ရေအာင္။ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ ကို ေခ်းမဲ႔အစား ဘဏ္က အစိုးရ ေငြေခ်းစာခ်ဳပ္ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ ကို ဝယ္လုိက္ပါတယ္။ ဘဏ္က အတိုးရတဲ႔ bonds ေတြ ရလုိက္ပါၿပီ။ သူ႔ရဲ႕လက္က်န္ ရွင္းတမ္းမွာ ရပိုင္ခြင္႔ေအာက္မွာ ေငြေခ်းစာခ်ဳပ္မ်ား ဆုိၿပီး ေပၚပါမယ္။ bond ေရာင္းတဲ႔သူကို ေပးလုိက္ရတာသည္ အဲဒီသူရဲ႕ စာရင္းမွာ သြင္းေပးလုိက္တာ ျဖစ္လုိ႔ checkable deposits မွာ တိုးသြားပါမယ္။ ABC ဘဏ္ရဲ႕ လက္က်န္ရွင္းတမ္းသည္   ေအာက္ပါ အတုိင္း ျဖစ္ပါမယ္။

  

             ေငြေၾကးပမာဏ money supply မွာပါတဲ႔ စာရင္းရွင္အပ္ေငြသည္ transaction 6 မွာလုိဘဲ က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ တုိးပါ မယ္။ ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရးဘဏ္ ေတြသည္ လူေတြဆီက bond ေတြ ဝယ္လုိက္တာဟာ လူေတြကုိ   ေငြေခ်းလုိက္သလုိ ဘဲ ေငြေၾကး ပမာဏကို တိုးေစပါတယ္။ ဘဏ္ေတြက ပိုက္ဆံမဟုတ္တဲ႔ အစိုးရ ေငြေခ်းစာခ်ဳပ္ ေတြကို လက္ခံလုိက္ၿပီး ပိုက္ဆံျဖစ္ တဲ႔ စာရင္းရွင္ အပ္ေငြေတြကို bondေရာင္းသူမ်ားထံ ေပးလုိက္ပါတယ္။

            Bondေရာင္းသူေတြသည္ ABC ဘဏ္က ခ်က္လက္မွတ္ကို ထုတ္ယူၿပီး ေပးစရာရွိတာ ေပးလုိက္လို႔ ေနာက္ စာရင္း ရွင္းလင္းတဲ႔ အခါမွာ ဘဏ္ဟာ reservesမွာေရာ၊ checkable deposits မွာေရာ ေလ်ာ႔နည္းမႈ ျဖစ္ပါတယ္။ အနိမ္႔ဆုံး သီးသန္႔ေငြသားကို ျပည္႔မီရုံဘဲ ရွိပါေတာ႔တယ္။ ဘဏ္ရဲ႕လက္က်န္ရွင္းတမ္းဟာ transaction 6b က ရပိုင္ခြင္႔ဘက္မွာ ရွိတဲ႔ loans ရဲ႕နရာမွာ securities ဆိုတာက လြဲလုိ႔ အားလုံး တူတူဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။

            နိဂုံးခ်ဳပ္ရရင္ ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရး ဘဏ္ေတြက အစုိးရေငြေခ်း စာခ်ဳပ္ေတြကို   ျပည္သူေတြဆီကို  ေရာင္းတာဟာ   ေခ်းေငြ   ျပန္ဆပ္သလိုဘဲ  ေငြေၾကးပမာဏ money supply ကို ေလ်ာ႔ေစပါတယ္။ securities ေတြကို ဝယ္သူေတြက ခ်က္နဲ႔   ေပးေခ်ပါတယ္။ securitiesနဲ႔ checkable  deposits မွာ ေရာင္းလုိက္တဲ႔ ပမာဏ အတုိင္း ေလ်ာ႔က် သြားပါတယ္။

            ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရး ဘဏ္တစ္ခုရဲ႕ လက္က်န္ရွင္းတမ္းေပၚက ရပိုင္ခြင္႔ဘက္က items မ်ားဟာ ဘဏ္လုပ္ငန္းရွင္ မ်ားရဲ႔ ဆန္႔က်င္ဘက္ ရည္မွန္းခ်က္ ၂ ခုကို ရရွိရန္ ႀကိဳးပမ္းမႈကို ထင္ဟပ္ျပေနပါတယ္။

            ပထမ ရည္မွန္းခ်က္ကေတာ႔ အျမတ္ profit ျဖစ္ပါတယ္။ အျခားေသာ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား ကဲ႔သို႔ဘဲ ကူးသန္း   ေရာင္းဝယ္ေရး  ဘဏ္ေတြဟာ အျမတ္ကို ရွာရပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ေခ်းေငြေတြ ဖန္တီးတယ္။ ေငြေခ်းစာခ်ဳပ္ေတြ ဝယ္ပါတယ္။ ဒီ ၂ ခုက ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရးဘဏ္ ေတြရဲ႔ အဓိက ေငြဝင္ေပါက္ ရပိုင္ခြင္႔ေတြပါ။

            ဒုတိယ ရည္မွန္းခ်က္ကေတာ႔ ေငြျဖစ္လြယ္မႈ liquidity တနည္း လုံျခံဳမႈဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘဏ္တစ္ခုအတြက္ လုံၿခံဳမႈဟာ   ေငြျဖစ္ လြယ္မႈ အေပၚမွာ တည္ေနပါတယ္။ အထူးအားျဖင္႔ ေငြသားနဲ႔ အပိုသီးသန္႔ ေငြသားလိုမ်ိဳး ေငြျဖစ္လြယ္တဲ႔ ရပိုင္ခြင္႔ ေတြ အေပၚမွာ တည္ေနပါတယ္။ ဘဏ္တစ္ခုဟာ စာရင္းရွင္ အပ္ေငြေတြကို ေငြသား အျဖစ္သုိ႔ ေျပာင္းလဲ ခ်င္တဲ႔   ေငြလာအပ္သူမ်ား ကို ေစာင္႔ေရွာက္ေပးဖုိ႔ တာဝန္ရွိကို ရွိပါတယ္။ အလားတူစြာဘဲ ခ်က္လက္မွတ္ကို စာရင္းရွင္းလင္းတာကို သက္ဆုိင္ရာဘဏ္မွာ တိုက္ရုိက္လုပ္တာထက္ အျခားဘဏ္က တစ္ဆင္႔ လုပ္တာက မ်ားမေနေအာင္လဲ ေစာင္႔ေရွာက္ကာကြယ္ ရပါမယ္။ ခ်က္လက္မွတ္ စာရင္းရွင္းတာကို ကိုယ္႔ဘဏ္မွာ တုိက္ရိုက္လုပ္ရင္ ကုိယ္႔ရဲ႕ သီးသန္႔ေငြသားေရာ၊ စာရင္းရွင္အပ္ေငြ ေရာ မဆုံးရွဳံးေတာ႔ပါဘူး။ ဥပမာ- မႏၱေလး ကုမၸဏီရဲ႕ စာရင္းကေန ရန္ကုန္ ေဆာက္လုပ္ေရးရဲ႕စာရင္းထဲကို ေျပာင္းထည္႔လုိက္ရုံဘဲ ျဖစ္လုိ႔ပါ။ ဒါေၾကာင္႔ ဘဏ္လုပ္ငန္းရွင္မ်ားဟာ  လုံၿခံဳမႈရွိေစရန္ ဂရုတစိုက္  ေစာင္႔ေရွာက္မႈနဲ႔ အျမတ္ရရွိမႈ ၂ ခုၾကားမွာ ဘက္ညီမွ်မႈ ရွိေအာင္ ရွာေဖြရပါ တယ္။ ျပန္ရခ်က္ မရွိတဲ႔ ေငြျဖစ္လြယ္မႈ ျမင္႔မားတဲ႔ ရပိုင္ခြင္႔ေတြနဲ႔ ျပန္ရခ်က္ႀကီးမားတဲ႔ ရပိုင္ခြင္႔ ေတြ ၾကားက တူညီခ်က္ကို ရွာေဖြရပါတယ္။

           အျမတ္နဲ႔ ေငြျဖစ္လြယ္မႈ ရည္မွန္းခ်က္ ၂ ခုကို တစ္စိတ္တစ္ပုိင္း ကိုက္ညီႏုိင္တဲ႔ စိတ္ဝင္စားစရာ နည္းလမ္း တစ္ခုကေတာ႔ ဗဟုိဘဏ္မွာ အပ္ထားတဲ႔ ယာယီ အပို သီးသန္႔ ေငြသားအား အျခားေသာ ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရး ဘဏ္မ်ား ကို   ေခ်းတာဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ပုံမွန္ ေန႔စဥ္ ဘဏ္ေတြရဲ႕ ေငြ စီးဝင္ စီးထြက္မႈေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕သီးသန္႔ေငြသား လုိအပ္ခ်က္ အဆင္႔ကို အတိအက် ျဖစ္ေစဖုိ႔ ခဲယဥ္းပါတယ္။ ဘဏ္ေတြက ဗဟိုဘဏ္မွာ ထားထားတဲ႔ သီးသန္႔ေငြသား ေတြကေတာ႔ သိပ္ကို    ေငြျဖစ္လြယ္မႈ ျမင္႔မားၿပီး ဘာအတုိးမွေတာ႔ မရပါဘူး။ ဒီေတာ႔ ဘဏ္ေတြဟာ ဒီအပို သီးသန္႔ ေငြသားေတြကို အျခားဘဏ္မ်ားသို႔ တစ္ညတာ overnight basis ေခ်းေငြ အျဖစ္ ထုတ္ေခ်းပါတယ္။ အဲဒီလုိ လုပ္ျခင္းျဖင္႔ ကာလရွည္ ေငြျဖစ္လြယ္မႈလဲ မဆုံရွဳံးသလို အတိုးဝင္ေငြလဲ ရရွိပါတယ္။ ယာယီအားျဖင္႔ သီးသန္႔ေငြသား လိုအပ္ခ်က္ ေလ်ာ႔နည္းသြားတဲ႔ ဘဏ္ေတြက ဗဟိုဘဏ္ သီးသန္႔ေငြသား ေစ်းကြက္မွာ ေခ်းဌား borrowရပါတယ္။ တစ္ညတာေခ်းေငြ overnight loans ေတြ အေပၚမွာ ေပးရတဲ႔ အတုိးႏႈန္းကို ဗဟိုဘဏ္ ႏႈန္း (အေမရိကန္ ႏုိင္ငံမွာ Fedearal funds rate) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။

          သီးသန္႔ ေငြသား လုိအပ္ေနတဲ႔ ဘဏ္က သီးသန္႔ေငြသား ပိုေနတဲ႔ ဘဏ္ဆီမွ တစ္ညတာ ေငြေခ်းတာဟာ လုိေနတဲ႔ ဘဏ္မွာ သီးသန္႔ ေငြသားတက္လာၿပီး ပိုေနတဲ႔ ဘဏ္ရဲ႔ သီးသန္႔ေငြသား ေလ်ာ႔သြားပါတယ္။ ဗဟိုဘဏ္က ကိုင္ထားတဲ႔ သီးသန္႔ ေငြသားေတြမွာ ပိုင္ဆုိင္မႈ ေျပာင္းလဲ သြားၿပီး စုစုေပါင္း သီးသန္႔ေငြသား ပမာဏ ကေတာ႔ မေျပာင္းလဲပါဘူး..။

            ေရးရတာ ေတာ္ေတာ္လဲ လက္ေညာင္းသြားလို႔ ရပ္လုိက္ပါဦးမယ္..။ ဖတ္ရွဳ အက်ိဳးမ်ားပါေစ။

McConnell, Brue ႏွင္႔ Flynn တုိ႔ေရးသားေသာ eighteenth edition, "Economics, Principles, Problems, and Policies" မွ ကိုးကားဘာသာျပန္ပါသည္။

ဖြူဖြူ